Đời Sống Căng Thẳng
Sầu Đông
Người Việt chúng ta ở Bắc Mỹ này có lẽ
là một trong những sắc dân đã cảm nhận được rõ ràng thế nào là căng
thẳng tinh thần. Trừ những em bé sinh ra trên đất nước này, hoặc đến đây
khi còn thơ, số đông trong chúng ta có phần chắc là đã kinh qua những tháng
năm mịt mù ngay trên chính quê hương của mình, kể từ sau tháng tư năm 1975,
khi cộng sản chiếm đóng miền Nam. Chỉ nội chuyện cơm áo cũng đã khiến biết
bao bậc phụ huynh khắc khoải từng ngày, chưa nói đến những áp lực trùng
điệp khác trên tâm não những người dân thường sống trong vòng kềm toả của
một chế độ cực kỳ hà khắc. Rồi còn cơ man nào là những tình huống 'căng'
người mà ngay cả những người có hệ thần kinh vững vàng nhất cũng không dễ
gì giữ được nét mặt bình thản : ở đâu cũng là những tình thế buộc phải
đề phòng, phải lo âu, phải toan tính. Có gia đình nào đã chẳng mất đi của
cải, tài sản, ít nhiều; có gia đình nào đã chẳng mất đi ít nhiều danh dự;
và cũng có gia đình nào đã chẳng 'mất' đi những người thân yêu, cách này
hay cách khác. Nhiều người đã phải chứng kiến anh, em, bè bạn, con, cháu dẫm
đạp lên nhau vì chút quyền lợi nhỏ nhoi trong cái xã hội bầy hầy ấy. Và
còn biết bao tình thế khốn đốn khác, từ những vụ mua bến, bãi đến sóng
gió, bão bùng, hải tặc nơi biển Đông. Tinh thần con người đã bị căng ra!
Căng ra đến độ tê liệt!!
Nhiều người, trước khi đặt chân đến
Bắc Mỹ này, đã có lúc nghĩ rằng nơi đây là bến bờ tự do, là chốn thiên
đường, là nơi mà con người không còn phải lo toan, dành dựt, canh chừng lẫn
nhau, là nơi mà sữa và mật chảy ra tràn đầy. — đây ai cũng cười. Sẽ
không còn sầu muộn, ưu phiền. Khuôn mặt ai cũng tươi mát, nhẹ nhàng. Đầu
óc mọi người thảnh thơi. Tâm hồn sảng khoái. Rõ ràng là cuộc sống không
đến nỗi khốn khổ, khốn nạn như khi còn nằm trong vòng tay thương yêu của
Bác và Đảng. Và cũng thật rõ ràng là '' ngựa xe như nước, áo quần như
nêm'': xa lộ thênh thang, xe chạy đầy đường, nhà cửa đủ thứ tiện nghi, chợ
búa ê hề đồ ăn, thức uống, quần áo mặc không kịp thay. Và Tự Do? Ôi!
Nhiều vô số kể!!
Vậy mà, những khuôn mặt hồn nhiên, đôn
hậu xem chừng hiếm, vắng. Những lời nói từ tốn, dịu dàng ít khi ta gặp thấy
được. Ai nấy đi đứng, làm việc, nói năng như bị ma đuổi. Chẳng ngày nào
mà báo chí, truyền hình không bàn đi, tán lại về đời sống vội vã ở những
xã hội kỹ nghệ này mà năng suất và tiền bạc là những giá trị chuẩn của
đời sống. Đời sống ở đây 'stress' quá đỗi!!
Một vị cao niên tâm sự: '' Thoát được
cộng sản đến xứ này tôi đã mừng lắm, vậy mà nhiều lúc như người sống
dở, chết dở. Tôi đã đi làm hãng xưởng ở đây, tôi biết. Không phải như
ở xứ mình đâu. Tám giờ vàng, ngọc là 'vàng', là 'ngọc' thật sự! Thanh niên
không rõ sao chớ đã ngoài 55 mà ngày đứng máy tám tiếng, chạy theo dây
chuyền sản xuất thì chỉ cần vài năm là người bã ra. Mấy thằng cai, con cai
sao chúng nó giống nhau quá. Mặt chúng lạnh như tiền. Mắt chúng như cú vọ.
Hở chuyện gì chúng cũng thấy, cũng biết. Chúng ra lệnh nhanh, gọn. Nhưng khi
cãi nhau thì chúng mồm năm, miệng mười. Thấy mà dễ sợ. Mình chậm lụt là
nó mời mình nghỉ chơi xơi nước. — VN, mình đã bầm dập, mà qua đến
nơi này xem chừng mình còn tơi bời hoa lá chẳng kém!''
Một vị khác góp ý: '' Làm hãng xưởng
cực là lẽ đương nhiên, nhưng chỗ tôi làm chỉ cần nhìn những cô thư ký
làm việc cũng đủ thấy nể rồi. Họ lãnh lương vài ba chục ngàn một năm kể
cũng xứng đáng. Đúng là vừa giặt giũ, nấu ăn, mà lại vừa bồng em, quét
nhà các cụ ạ. Các cụ đã thấy cái cảnh tụi nó nghoẹo đầu nghe phôn, mắt
đọc văn thư, tay gõ máy chưa? Chưa kể là đôi khi nó còn nháy mắt với
giám đốc nữa.''
Những trao đổi như trên chỉ là một phần
rất nhỏ cho thấy vài nét trong sinh hoạt căng thẳng thường ngày ở Bắc Mỹ
này. Có lẽ số đông những vị cao niên trên xứ này là những người hơn ai
hết đã từng ít nhiều phải sống những tình thế cực đoan, hoặc ngay trong gia
đình, hoặc nơi làm việc, hay những nơi chốn công cộng. Chỉ riêng những dị
biệt về văn hoá cũng đủ gây những thương tổn tinh thần, tình cảm nơi một
số người. Có cụ đã nói:'' Bọn quỉ này chẳng còn biết đến luân thường,
đạo lý chi cả. Mới nứt mắt ra đã trai gái đủ đường. Trên tivi bọn đóng
phim đứa nào cũng như sẵn sàng lột hết ra cho mọi người coi. Chúng chẳng kể
chi cả. Cần vạch ra là chúng vạch ra liền. Giữa thanh thiên, bạch nhựt, chúng
ôm nhau hôn hít mùi mẫn. Thật là lạ. Thật là kỳ cục các cụ ạ. Đã vậy
sách báo, truyền thanh, truyền hình, phim ảnh còn dạy, còn nhồi vào đầu lũ
trẻ đủ thứ, từ chuyện làm tình đến phi xì ke, rồi đi ăn cướp nữa chớ.
Thấy mà sợ hãi quá đỗi! Nhìn lũ cháu trong nhà: chúng chẳng giống con giáp
nào cả. Từ cái ăn, cái uống, đến cái mặc, cái chơi, hình như chúng chỉ
biết có chúng mà thôi. Chúng không thèm biết đến ai cả. Những mẫu mực của
chúng khác với mình quá. Rầu đến thúi ruột các cụ ạ!''
Có những cụ già con cái bảo lãnh qua,
tuổi già sức yếu, cộng thêm vào đó là tinh thần đã suy xụp từ những năm
tháng dài kẹt ở VN, phải trông cậy vào con, vào cháu, tối ngày lủi thủi như
những bóng ma. Cụ nào còn chút sức khoẻ, giúp được cháu con việc này,
chuyện nọ, như cơm nước, chăm sóc nhà cửa thì còn đỡ. Nhưng mà chẳng
phải vì vậy mà đầu óc nhiều cụ được thảnh thơi hơn! Đó là ở với đám
con, cháu có hiếu, có công ăn chuyện làm tương đối thuận lợi chớ gặp đám
bất hiếu, hay dâu, rể ngang ngạnh thì cuộc sống là những chuỗi ngày địa
ngục, đứt mạch máu não lúc nào không hay. Vào nhà dưỡng lão thì buồn,
ngồi một mình dễ nghĩ ngợi vẩn vơ lắm. Rồi lại còn chứng nghĩ trước quên
sau nữa! Cái tuổi già lạc lõng nơi xứ người nó ngao ngán làm sao! Những cụ
biết tiếng người ta không nhiều; và dẫu có biết cũng chẳng biết nói chi
nhiều với cái lũ người lúc nào cũng vội vàng này. Vì vậy mà nhiều cụ xem
ra cũng chẳng được dễ chịu hơn. Những cụ không biết tiếng, đi giữa phố
phường đông đúc mà như lạc vào chốn không người! Các vị cao niên đã
rất nhiều vị lâm vào tình thế dở ông, dở thằng, dở sống, dở chết, xin xã
hội thì còn quá trẻ, mà xin đi làm thì đã quá già(!), ở với con cái thì
luôn bị dày vò bởi mặc cảm sống bám vào con, vào cháu, chúng nói câu gì
cũng thấy chạnh lòng. Mà nào có phải chúng rắp tâm nói những lời tàn nhẫn
như vậy đâu. Than ôi, thời oanh liệt nay còn đâu! Bọn ăn cướp CS đã hành
một chặp, nay thì chính những đứa con, đứa cháu trong nhà chúng hành thêm
một trận nữa. Đúng là thần kinh căng thẳng thứ thiệt! Chưa kể nhiều vị
chưa từng gặp những tai hoạ lớn trong đời, khi đến xứ người vẫn còn muốn
chạy đua nước rút trên xa lộ tiền! Nhiều 'lão' bà luôn nuôi mộng phải có
cái nhà lớn, đẹp cho người ta trông vào; có xe xịn cho người ta lé mắt.
Chả gì mình cũng là cháu con của dân tộc anh hùng, gan góc, và nhất là khả
năng lao động vô tận. Có bà đã 60 tuổi vẫn rán mỗi ngày mỗi lết bộ ra
bến xe bus từ 6 giờ sáng đến nơi làm việc và chỉ về đến nhà khoảng 6 giờ
chiều, mùa đông -10, -15 độ cũng mặc và mùa hè nóng đến chảy mỡ cũng kệ,
lúc nào cũng so đo, tính toán, lúc nào cũng hối hả đức lang quân chạy vạy
kiếm bạc cắc, chỉ với giấc mộng có chỗ an cư lạc nghiệp 'khiêm tốn' để có
thể nở mặt, nở mày với thiên hạ. Cơn sốt vàng hình như đã ăn lậm vào
não! Những ngày đói khổ nheo nhóc khi còn ở với lũ VC đã qua rồi. Phải làm
nhanh, làm gấp lên chứ. Đây là đất vàng, đất bạc mà! — những buổi
tiệc, các bà lựa thế ngồi, cách để tay, để ai ai cũng thấy được những
viên kim cương, những chiếc nhẫn hột xoàn của mình. Ôi đất vàng, đất bạc!
Tiền bạc hình như đã làm tan biến những giấc mơ an bình nhỏ nhoi nhất!
Đó là nhịp sống của một số những vị cao
niên. Cũng có những vị an bần lạc đạo, nhưng những vị này hình như chưa
đủ túc số đại diện cho số đông các vị bô lão phe ta đang gây khốn đốn
cho những người thân vì những mộng ước chưa thành của họ.
Những vị trung niên cũng có một số những
người học hành thành đạt, may mắn bắt được job tốt, có vợ, có chồng hiểu
biết, thông cảm, và cũng có nghề nghiệp đàng hoàng. Nhưng ngay những người
này, cuộc sống không hẳn đã thong thả. Làm gì có chuyện thong thả trên đất
nước này nhỉ?! Có job, có vợ, có chồng,có con, có xe, rồi có nhà là cả
một cuộc chạy đua. Không chạy kịp là tiêu! Căng thẳng là chuyện thường
tình mà. Những nhà tâm sinh lý học khẳng định rằng làm việc là một nhu cầu
bức thiết của đời sống con người. Những người ở không nếu chẳng phải là
những kẻ bất túc về trí năng thì hẳn cũng phải là những kẻ bất định về
tâm thần. Làm việc, kiếm sống: đó là lẽ thường, là nguyên lý tất yếu của
đời người. Mà công việc ở đây, mình chạy đua không kịp với người ta là
mình sẽ bị bỏ rơi. Và điều này cũng đồng nghiã với hố thẳm. Cái hố thẳm
của 'an sinh xã hội'; nó bầy hầy, nó hành hạ người ta theo kiểu của nó; rớt
vào đó, khi còn trẻ, khó có lối ra lắm! Đừng tưởng bở là ăn xã hội sẽ
được nghỉ khoẻ. Cái xã hội này nó lạ lùng vô cùng! Nó đáng yêu và cũng
đáng ghét vô cùng. Nó hiền lành đấy mà nó cũng dữ dội, tàn nhẫn tức
thì. Biết sống với nó thì êm, mà chẳng biết thì hãy liệu hồn: nó xơi tái
mình lúc nào không hay. Nhưng mà muốn stress chi thì stress, quí vị ơi, quí
vị hãy cứ nhìn những cô đầm da trắng, tóc vàng, mắt biếc đến rợn người,
quí vị có thấy họ bị stress không nào?! Họ vẫn vui sống đấy chứ, vẫn nô
đùa, vẫn ngụp lặn trong trường ân, bể ái. Họ chỉ sống cái phút giây hiện
tại mà thôi. — điểm này có lẽ ta nên học họ chút đỉnh: đừng quá bồi
hồi với quá khứ, mà cũng đừng quá lo lắng nghĩ đến tương lai. Đừng quá
mà thôi nghe các bạn trẻ.
Đã có bạn tỏ bày: '' Chú ơi, cháu đã
cố gắng lắm mà có lúc muốn quị xuống đó chú.'' Điều này có thể hiểu
được . Nhưng chỉ nội việc các bạn đi làm, giữ được job bền, trong khi nói
tiếng của người chẳng phải dễ dàng như dùng tiếng mẹ của mình. Và làm
việc cũng ngon lành, có khi còn hơn dân bản xứ; và cuối tháng cũng phải lo
đủ thứ bill, nghiã là cũng phải căng xác và tinh thần ra; thế mà vẫn họp
mặt bạn bè đông vui, vẫn nói cười sang sảng, thì các bạn ơi chúng ta có
quyền tự hào về khả năng thích nghi hết sức đặc biệt của chúng ta đã
đành mà còn là của cả dân ta nữa. Nhưng mà này các bạn! Chạy đua mà vẫn
phải dè chừng nghe bạn.
Xứ này, những ngày nghỉ quan trọng vô
cùng. Qui luật của tự nhiên cho thấy khi làm việc bình thường cơ thể con
người có thể chịu đựng được những stress-tích cực ** trong một thời gian
dài. Nhưng đến một lúc nào đó trong tuần, trong tháng, hay trong năm chúng ta
cũng phải cho cỗ máy người của chúng ta nghỉ ngơi, dưỡng sức, lấy lại năng
lượng hao tốn qua những nỗ lực làm việc . Nếu không, sẽ là kiệt quệ, là
hết điện các bạn ạ. Cái mà một số những nhà bác học về sinh vật lý học
gọi là stress- tích cực cũng có những giới hạn của nó. Chạy quá, dễ bị
đứt phim lắm. — xứ này muốn thắng trong cuộc chạy đua đường trường
với công ăn, chuyện làm, thì thái độ khôn ngoan trong công việc, trong đối
xử với chính bản thân mình đã là quan trọng, mà đối xử với những người
chung quanh có khi còn quan trọng hơn nữa. Bác sĩ Hans Selye, một chuyên gia về
stress nổi tiếng trên thế giới đã nhắn nhủ mọi người, bằng vào các thực
nghiệm sinh học, thì nếu như ta sống chỉ biết có mình ta mà thôi, chỉ lo lấn
lướt dùng đủ mọi thủ đoạn để dành cho được phần thắng về mình thì
cũng chẳng khác những tế bào ung thư trong một cơ thể sống, ăn lần những tế
bào khác. Và cái kết cuộc là một cuộc tự sát sinh học, tức cái chết của
cơ thể, kéo theo cái chết của chính những tế bào này. Thành thử, nghĩ tới
người khác, làm điều thiện cho người khác, nhất là khi ta may mắn thành
đạt trong cuộc sống, là một trong những cách tích cực làm giảm những stress-
xấu trong môi trường sống của ta, giúp cho ta được nhẹ nhàng về mặt tinh
thần, tình cảm, và củng cố cuộc sống hài hoà với những người khác.
Nhiều bạn trung niên khác thấy trên quê
hương vàng son này lúc nào cũng không còn ngày, giờ, lúc nào cũng phải
chạy đua với thời gian. Mới sáng đấy mà đã tối rồi. Việc nhà bữa nay chưa
hết thì ngày mai lại thấy việc khác dồn tới. Tám giờ vàng ngọc này qua đi
thì tám giờ vàng ngọc khác đã ào tới. Cái xã hội kỹ nghệ này kỳ cục
thật các bạn ạ. Trời sinh cái bọn quản trị xí nghiệp ác ôn chỉ để ngồi
tính sao cho người đi làm không còn giờ ngơi óc, ngơi tay nữa. Chúng '' đểu
quá''! Vì thế ta lại phải học cho được cách quản lý thời gian của tụi nó.
Hệt như ta phải quan tâm đến quản lý tiền bạc một cách hữu hiệu vậy. Nếu
không ta chớ trách nó! Nếu cứ lè phè như thời xửa, thời xưa thì stress nó
hành đến mất vợ, mất con, có khi còn vong mạng không chừng. Nhưng trời có
mắt: chính bọn chúng, nếu ngưng suy nghĩ cải tiến năng suất thì cũng được
''cám ơn'' hết sức lẹ làng. Có vị nào đã chứng kiến cảnh trong vài năm có
đến bốn, năm giám đốc ở một chi nhánh ngân hàng được 'cám ơn' chỉ vì
không đạt được chỉ tiêu mà công ty đề ra chưa nhỉ?! Có vị nào đã thấy
cảnh những giám đốc của những chi nhánh bảo hiểm tái mặt ra sao mỗi kỳ thi
đua hàng tháng hay hàng ba tháng chưa? Mà các bạn biết chứ ông nào cũng
nhà, cũng xe dễ nể cả. Nhưng ông nào tan sở cũng cắm đầu chạy như ma
đuổi. Xã hội nó vậy. Thôi thì ta cũng sống như vậy cho nó khoẻ, nếu như ta
chưa tới tuổi ''ngũ thập nhi tri thiên mệnh'' để có thể chiêm nghiệm về
cuộc sống, để có thể bắt đầu tập thiền định, và an phận với những gì mà
Đấng Bề Trên đã dành cho chúng ta.
Nói đến những căng thẳng trong đời sống
ta cũng nên phân định những căng thẳng tích cực ( stress positive) và những
căng thẳng tiêu cực ( stress negative- hay stress xấu) Những căng thẳng tiêu cực
ta cần tránh: những tranh chấp, tị hiềm, hờn oán, thù hận,...; nói chung là
thất tình, lục dục. Và muốn tránh những stress này chúng ta cũng cần phải
rèn luyện một cách có phương pháp. Bác ái Công giáo, Từ bi Phật giáo, và
những giáo huấn của những tôn giáo lớn đều có những đóng góp tích cực
trong việc giúp đỡ chúng ta tìm đến sự bằng an trong tâm hồn. Nhưng,những
qui luật sinh học về sự cộng sinh cũng cho ta thấy bằng chính những thí dụ
khoa học cụ thể về sự hỗ tương cần thiết trong đời sống giữa các cá nhân
để có thể cùng tồn tại và mưu cầu hạnh phúc chung.
Những stress tích cực ta có thể thấy như
nụ cười rạng rỡ của nhạc trưởng khi điều khiển thành công dàn nhạc đại
hoà tấu của mình; sự dễ chịu, thơ thới của người làm việc sau một tuần
làm việc tích cực được nghỉ ngơi, vui thú với gia đình,... Nhưng trên hết
vẫn là giữ đươc thái độ lạc quan trong cuộc sống, là sống điều độ,
thăng bằng, không phải tìm đến những chất kích thích cho quên chuyện đời,
chẳng phải tìm đến những tình huống gay cấn để được sống cái 'rung động
' khác người, tìm đến những ảo ảnh mà tưởng là cõi thực. Sống trung dung
dễ giúp cho chúng ta tìm được sự bình an trong tâm hồn. Rèn luyện để bớt
dần tính tham của người, tính ghen ghét người, tính mê đắm người và hài
lòng với cái ta hiện có, chấp nhận những gai góc, thử thách mà Số Phận ( hay
Thượng Đế) dành cho ta với lòng kiên nhẫn thì chắc chắn chúng ta có nhiều
cơ may thấy được chốn này nếu chẳng phải là thiên đường trần gian thì
cũng là nơi chốn dung thân an toàn cho những ngày xế bóng.
Sầu Đông