Thi sĩ Pháp Félix Arvers nổi tiếng nhờ một bài thơ có nhan đề là Sonnet d'Arvers:

Mon âme a son secret, ma vie a son mystère,

Un amour éternel en un moment concu*,

Le mal est sans espoir, aussi j'ai du^ le taire.

Mais celle qui l'a fait n'en jamais rien su.

x x x

Hélas! j'aurais passé près d'elle inapercu*

Toujours à ses côtés et pourtant solitaire

Et j'aurais jusqu'au bout fait mon temps sur la terre

N'osant rien demander et n'ayant rien recu*.

x x x

Pour elle, quoique Dieu l'ait faite douce et tendre

Elle ira son chemin, distraite et sans entendre

Le murmure d'amour élevé sur ses pas.

x x x

A l'austère devoir, pieusement fidèle

Elle ira en lisant ces vers tout remplis d'elle.

'' Quelle est donc cette femme? et ne comprends pas.''

Sonnet là một loại đoản thi của Pháp gồm 14 câu ( hai tiết 4 câu và hai tiết 3 câu, chặt chẽ về cách hiệp vận).

Người ta nói rằng nhà thơ đã đem lòng thương thầm mà lại vô cùng say đắm, đúng là cái kiểu bị tiếng sét ái tình, một thiếu nữ mà lần đầu tiên chàng liếc thấy bóng hồng. Nhưng không ngờ nàng là một người em họ gần, rất gần. Thế rồi ít lâu sau nàng lên xe hoa sống đời một hiền phụ. Chàng thường gặp và còn có những khi đi sóng đôi nhưng nàng không hề biết rằng nhà thơ đã khổ và còn khốn khổ suốt đời vì đã chót yêu nàng ( cũng có người kể rằng người thiếu nữ này là vị hôn thê của một người bạn thân thiết của nhà thơ).

Nàng thiếu nữ đi đường nàng đi, không hề biết chính nàng là tác nhân khiến đời chàng đau khổ. Chính nàng đã có dịp đọc bài thơ, nàng tự hỏi: '' người đàn bà nào đây nhỉ?''

Một câu hỏi được đặt ra: vì sao bài thơ này nổi tiếng quá vậy?- Vì là một bài thơ quá hay!

Mối tình ở đây vừa cao thượng, vừa trong sáng. Tuy là tình yêu một chiều nhưng vô cùng thắm thiết.

Thường thì một nam thanh niên có dịp gần gũi, trao đổi, chuyện trò với một bạn gái, nhìn ngắm dung nhan, kiểu điệu thấy mến và sau một thời gian mới đem lòng yêu thương. Nhưng đây, đùng một cái, đúng là ''coup de foudre''. Chỉ trong chốc lát- un moment- mà đã thành một mối tình thiên thu- un amour éternel.- Đối phương có biết gì không nhỉ? Tuyệt đối không! Thế mới khốn khổ cho kẻ đa tình. Đi bên nàng, nàng thấy chứ, nhưng chỉ là thấy cái vóc dáng, cái hình hài chứ đâu thấy được nỗi lòng của ai kia chứ. Ne^1u tình cảnh cho phép nhà thơ được thổ lộ lòng mình thì cũng vơi đi phần nào vì ít nhất nàng cũng biết được chàng đang xao xuyến, ngẩn ngơ vì yêu đương.

Tuyệt nhiên nàng không biết tí gì. nàng thờ ơ, lãnh đạm. Bước chân nàng trên đường đời kể như đã dẫn nát trái tim chàng mà nàng không hề nghe tiếng rên rỉ.

Cái tư duy, cái luân lý, cái tư cách nơi chàng không cho phép chàng hé môi, nài xin để được nàng chia xẻ nỗi lòng dù chỉ bằng ánh mắt chứ mong gì nhận được cái gật đầu- N'osant rien demander et n'osant rien recu.

Về kết cấu, hai đoạn đầu mô tả mối tình đau khổ, vô vọng và nỗi lòng của thi nhân cũng như sự thờ ơ, lơ đãng hay nói đúng hơn sự '' không biết gì hết'' của người thiếu nữ mà chàng đem lòng yêu thương một cách mết mê.

Nhìn lại lòng mình rồi quay sang nhìn nàng kỹ hơn và dưới con mắt thi nhân thì nàng là một tạo vật tuyệt vời, hiền dịu và thanh tân. Như mọi người, nàng bước đi trên đường đời, có thể làm vợ, làm mẹ, thản nhiên không hề hay biết chàng đã và vẫn đau khổ vì nàng.

Người thiếu phụ chu toàn nhiệm vụ nặng nề- austère devoir- một cách thành kính- pieusement fidèle- ngao ngán hơn nữa, nàng đọc chính bài thơ này, trong đó có đầy hình ảnh nàng, hình ảnh một tuyệt nữ được yêu thương đến độ, nhưng nàng lại không hề hay biết gì và tự hỏi lòng mình: '' người đàn bà nào đây nhỉ?''

Bài thơ tình tuyệt vời này quí ở chỗ chân thực, đúng như Nicolas Boileau đã nói: '' Seul le vrai est beau''.

Bài thơ này cũng rất nhân bản. Con người không chỉ là cây sậy biết tư duy mà còn cần phải nhấn mạnh về mặt tình cảm. Có thể bắt chước Pascal mà nói: '' L'homme est un roseau aimant''.

Ai thì cũng yêu cả, nhưng ở đây là một mối tình câm lặng, khốn khổ đầy tính lãng mạn, không yêu được vẫn cứ yêu, cứ mê mẩn suốt cả đời.

Những dòng chữ trên đây cũng chỉ là lạm bàn, là nói láo như cái kiểu Tản Đà: '' Nói láo mà chơi, nghe láo chơi!'' Thôi thì cứ đọc nguyên tác đi để chia xẻ nỗi lòng thi nhân và là nạn nhân của mối tình một chiều. Chỉ có câu ''Je l'aime'' mà không hề có câu '' Elle m'aime''. Thế mới trớ trêu!

Dưới đây là bài thơ dịch của Khái Hưng, mà trước 1945 nhiều người thuộc lòng vì khá hay:

Đoản thi của Arvers

Lòng ta chôn một khối tình

Tình trong giây phút mà thành thiên thâu,

Tình tuyệt vọng, nỗi thảm sầu,

Mà người gieo thảm như hầu không hay.

Hữi ơi người đó ta đây,

Sao ta thui thủi đêm ngày chiếc thân

Dù ta đi trọn đường trần,

Chuyện riêng đâu dám một lần hé môi.

nàng dù ngọc thốt, hoa cười,

Nhìn ta như thể nhìn người không quen.

Dường đời lặng kẽ bước lên,

Ngờ đâu chân đạp lên trên khối tình

Một niềm tiết liệt đoan trinh

Xem thơ nào biết có mình ở trong.

Lạnh lùng lòng sẽ hỏi lòng:

'' Người đâu tả ở mấy giòng thơ đây?''

Người viết bài này trong lúc ngồi đưa võng cho cháu đã đem dịch bài Sonnet d'Arvers bằng ba thể thơ khác nhau. Bài dưới đây theo thể song thất, một thể thơ lê thê, có lẽ hợp với nội dung bài này:

Nỗi niềm tâm sự

Lòng ta nặng nỗi niềm tâm sự

Và đời ta thâm kín u hoài

Hồn ta một phút chơi vơi

Tình ta bền vững đời đời hữi ai

Tâm tình ấy thiệt thòi vô vọng

Nghĩ cho cùng thinh lặng là hơn

Riêng nàng chẳng động tâm can

Dù sầu dằng dặc, nguồn cơn tại nàng

Cùng cất bước một đường chẳng thấy,

Đi bên mà biết mấy lẻ loi!

Dù cho sống trọn tuổi trời,

Cầu xin chẳng dám ai người ban cho.

Tính trời vốn đơn sơ, hiền đức,

Bước đường đời tâm thức thờ ơ.

Tiếng rên rỉ có bao giờ

Nàng nghe nổi dậy, bước qua lạnh lùng.

Hết bổn phận một lòng chồng vợ.

Tự hỏi mình: '' thiếu phụ nào đây?''

Chính nàng, nàng chẳng có hay.

7-1988

Đọc hai bài thơ dịch trên đây, ai dán bảo tiếng Việt không hay, không phong phú.

Từ 'Le mal' trong tiếng Pháp vì nghĩa quá rộng nên không diễn tả đúng cái tâm bệnh đau khổ của thi nhân bằng từ '' nỗi thảm sầu''. Cũng như ba từ '' l'a fait'' đọc lên không sâu sát như '' gieo thảm''. Từ '' thui thủi'' tới hơn từ '' solitaire''.

Trong bài dưới, câu:

'' Mais celle qui l'a fait rien su''

đem dịch bằng hai câu lục bát nghe mới thực thấm thiá:

Riêng nàng chẳng động tâm can

Dù sầu dằng dặc, nguồn cơn tại nàng.

Câu:

Dù cho sống trọn tuổi trời

Vừa ngắn gọn, vừa thơ mộng hơn câu tiếng Pháp:

Et, j'aurais jusqu'au bout fait mon temps sur la terre.

Trong một bài khác sẽ giới thiệu bài '' Le vase brisé''.